PRZESTRZENIE ABSTRAKCJI 2016 – Twórczość Rodziny KALINOWSKICH,
Tadeusz Kalinowski, Anna Cyronek, Adam Kalinowski.
Muzeum Opatów w Oliwie, Oddział Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku
Kwiecień-czerwiec 2016
Na wystawie prezentowane są wybrane obrazy i grafiki Tadeusza Kalinowskiego i Anny Cyronek z lat 1967-2000 w ilości 165 prac łącznie oraz dwa obiekty Adama Kalinowskiego “Podniebny Hamak”, 2000 oraz “PRAKTYKOWANIE SWOBODY I” i 5 makiet realizacji plenerowych oraz 16 wydruków dokumentujących realizacje zewnętrzne oraz projekty artysty powstałe w latach 1998-2015. W kasie Oddziału Muzeum jest dostępny album poświęcony twórczości Tadeusza Kalinowskiego wydany w 2009 przez MN w Poznaniu. Kurator wystawy: Grażyna Szcześniak. Choć Anna i Tadeusz często razem wystawiali swoje prace i oboje poświęcili swoją malarską twórczość abstrakcji, to każde z nich pozostawiło po sobie dzieło odmienne, o indywidualnych rysach, oryginalne nie tylko w stosunku do twórczości małżonka, ale także w stosunku do dokonań polskiej abstrakcji. ANNA CYRONEK (ur. 1919 w Częstochowie – zm. w 2008 w Poznaniu; nazwisko po pierwszym mężu Władysławie) z domu Kozłowska, przybyła do Poznania w 1949 roku. W wieku 31 lat, mając dwójkę małych dzieci, zdecydowała się na studia artystyczne w poznańskiej PWSSP, zakończone dyplomem z architektury wnętrz w 1955 roku. TADEUSZ KALINOWSKI jeszcze przed studiami na Akademii Warszawskiej pracował w Teatrze Wielkim w Warszawie gdzie asystował w pracy Wincentego Drabika wziętego scenografa tej sceny w latach 20 tych XX w. Który miał wielki wpływ na jego zainteresowania teatralne oraz na to, że został później scenografem. W latach 1929-1937 studiował w Warszawie w Szkole Sztuk Pięknych (od 1932 Akademia Warszawska) malarstwo, scenografię i architekturę wnętrz u Mieczysława Kotarbińskiego i Władysława Daszewskiego, u którego w 1937 r. otrzymał dyplom ze scenografii. Rozpoczął pracę, jako scenograf w teatrze Leona Schillera razem z W. Daszewskim w 1938 r. Po wojnie pracował, jako scenograf w Łodzi i Bydgoszczy z reżyserem Wilamem Horzycą. W 1948 roku przeniósł się do Poznania, gdzie Horzyca objął dyrektorowanie Teatrem Polskim. Jednak prawdziwym powołaniem Kalinowskiego okazało się malarstwo, już w 1949 roku stał się członkiem poznańskiej grupy 4F+R (forma, farba, faktura, fantastyka + realizm), jednego z pierwszych powojennych ugrupowań awangardowych w Polsce. W latach 50. Awangardową figurację porzucił dla abstrakcji, tworząc w duchu informelu ciekawe taszystowskie obrazy. Okres ten wieńczą eksperymenty z malarstwem materii, dzieła, w których artysta korzysta z miętego papieru wkomponowywanego w podobrazia. Z poznaną w 1953 roku Anną Cyronek połączyły Tadeusza podobne rozumienie sztuki, a wkrótce także codzienność wspólnego życia. Odtąd tworzą i często wspólnie wystawiają swoje prace. W drugiej połowie lat 60. Tadeusz kieruje się ku przeciwległemu do informelu biegunowi abstrakcji – ku abstrakcji geometrycznej. Poprzez jeszcze Informelowe w formie, ale poddane geometrycznym podziałom obrazy z tzw. okresu “streficznego”, przechodzi do czystej abstrakcji geometrycznej, tworząc kompozycje zbudowane z form geometrycznych – kół, prostokątów i trójkątów w duchu bliskim założeniom konstruktywizmu. Rezygnuje z barw zgaszonych, stosuje kolory czyste. Jego malarstwo urzeka odtąd swoją barwnością. W latach 50 i 60 tych uprawiał także grafikę w technice drzeworytu i linorytu. W latach 60 tych eksperymentował z obrazami plastycznymi z użyciem światła żarowego. Anna Cyronek również odnajduje się w geometrii. Bardzo wyrafinowana, lapidarna, bazująca na jednej formie geometrycznej – owalu i oszczędnej kolorystyce sztuka, wydaje się być oddaniem istoty harmonii wszechświata (owal, jako forma kosmiczna). Na początku lat 70. z postrzegania “makro” Anna przechodzi na postrzeganie “mikro” – interesuje ją strukturalna budowa materii (cykl “Struktury”). W tym samym czasie Tadeusz wzbogaca środki wyrazu o diagonalne układy wprowadzające element ruchu, “dziania się”. W drugiej połowie lat 70. drogi artystyczne Anny i Tadeusza się rozchodzą – po początkowym, bardzo mocno brzmiącym akordzie abstrakcji geometrycznej, Anna Cyronek na stałe zwraca się ku abstrakcji z aluzją do świata organicznego, z silnym akcentem liryzmu formy w jej obrazach stają się swobodne, luźnie, bliskie abstrakcji ekspresyjnej. Stosuje rozlewne szerokie plamy barwne, skontrastowane z krótkimi kreskami luźno zapełniającymi wolne przestrzenie, bądź tworzy układy nieregularnych form konturowych niczym obrazy mikroskopowych powiększeń organicznych tkanek. Tadeusz natomiast znacząco wzbogaca “język geometrii”, wprowadzając do swych kompozycji litery nie, jako nośniki treści, ale jako zapożyczone z typografii znaki plastyczne, przydając tym samym kulturowej wieloznaczności swoim dziełom. Końcówka lat 70. To tzw. cykl “kalejdoskopowy” – w obrazach, niczym w dziecięcym kalejdoskopie nachodzą na siebie kawałki układanki, fragmenty większych całości, przywołując niekiedy atmosferę dzieł surrealistów. Lata 80. I 90. To dominacja linii w różnych odmianach – obrazy zapełniają linie faliste, cienkie lub pogrubione, w formie pasów, rozciągniętych plam barwnych, przerywane itp., skomponowane równolegle, koliście bądź przecinające się. Za ich pomocą artysta tworzy cykle “Układów Otwartych”, “Zamkniętych”, “Wielostronnych”. Włącza do swych kompozycji partie niezamalowanego płótna, lnianego bądź z juty, korzystając z jego naturalnych walorów plastycznych. Sztuka Anny Cyronek i Tadeusza Kalinowskich jest poza środowiskiem poznańskim mało znana, również w Gdańsku. Tymczasem sytuacja środowisk artystycznych Gdańska i Poznania w okresie powojennym (lata 40., 50. i 60. XX w.) Wyglądała podobnie – zdominowane były one przez tradycje kolorystyczne, co nie stwarzało dobrego klimatu dla rozwoju abstrakcji. Sytuacja abstrakcjonistów poznańskich czy gdańskich, mimo sztuki najwyższej próby, była, zatem znacznie gorsza, niż artystów z przodujących w abstrakcji środowisk warszawskiego i krakowskiego. Wyśmienitej twórczości Anny i Tadeusza Kalinowskich należy się właściwe miejsce w historii polskiego malarstwa abstrakcyjnego. W atmosferze artystycznego domu, w klimacie pracowni, wernisaży, dyskusji o sztuce wzrastał syn Kalinowskich – ADAM. Bogata wyobraźnia każe mu tworzyć dzieła monumentalne, anektować przestrzeń w zewnętrzną za pomocą wielkogabarytowych instalacji tworzonych z konstrukcji stalowych, balonów, szyn kolejowych, a ostatnio z materii ożywionej w postaci roślin obrastających budowane ze sklejki formy o kształtach adekwatnych do symbolicznego znaczenia, jakie artysta im nadaje (np.”+-nieskończoność”). Niezwykłym medium, któremu Kalinowski poświęcił ostatnich kilka lat, jest kolorowy piasek. Twórca wypełnia nim naziemne formy, tworząc w pełni abstrakcyjne, barwne, “terenowe” obrazy, przybierające kształt zależny od danego projektu. Ważnym elementem tych dzieł jest fakt ich dostępności, a co za tym idzie – zmienności. Zapraszają one widzów do wejścia w swój obszar, do chodzenia po piasku, bawienia się nim niczym w piaskownicy, mieszania kolorów. Artysta wykonał już szereg realizacji z piaskiem w różnych miastach Polski i świata (m.in. Londyn, Doha w Katarze). Odnoszące się do styku natury i kultury obiekty przestrzenne Kalinowskiego mają swe artystyczne źródła w bogatej tradycji: konstruktywizmu i dadaizmu, w sztuce Duchampa, w sztuce kinetycznej, wpisują się też, siłą rzeczy, do land-artu, przy czym ważny jest ich kontekst społeczny, a w przypadku obiektów z piaskiem – ludyczny. Jedno z prezentowanych dzieł nosi nazwę “Praktykowanie Swobody I” a jest ono częścią bardziej złożonego projektu z 2004 pod tytułem: “Park Do Chodzenia na Boso”. Inspiracją do jego powstania był obraz ojca artysty Tadeusza Kalinowskiego. Syn przeniósł kompozycję obrazu na płaszczyznę podłogi z pionu w poziom, wzbogacił formami przestrzennymi, kolorem i fakturą. Dokonana transpozycja to przykład rozwoju myślenia abstrakcyjnego – rezygnacji z klasycznego, płaskiego obrazu na rzecz przestrzennej eksploracji.
Grażyna Szcześniak
“Praktykowanie Swobody I”, z kolekcji Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej “Elektrownia” w Radomiu, 2013.
Links:
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.524098194429815.1073741837.176745152498456&type=1&l=cdb8460d21
http://www.tadeuszkalinowski.com/
https://www.facebook.com/FundacjaArtystycznaImtadeuszaKalinowskiego/
http://wybrzeze24.pl/salon-sztuki-gdanskiej/przestrzenie-abstrakcji-tworczosc-rodziny-kalinowskich
http://gdansk.tvp.pl/25208357/odc-05052016
“The Practice of Freedom I”, in collection of Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej “Elektrownia” w Radomiu, 2013.
http://www.adamkalinowski.com/pof2013.html